Jak mierzyć upływ czasu, by przewidywać następstwo pór roku i regulować na tej podstawie rytm pracy na roli? Rozwiązaniem jest kalendarz. Ale zanim jeszcze powstały pierwsze kalendarze, ludzie obserwując ruch słońca w ciągu roku już potrafili wyznaczać charakterystyczne momenty w roku – przesilenie letnie i zimowe oraz równonoc wiosenną i jesienną. Jak to robili? Używali do tego wielkich budowli z kamienia, takich jak sławny krąg w Stonehange w Anglii, który powstał około 15 tysięcy lat temu.
Kalendarz z podziałem na miesiące pojawił się na terenie Mezopotamii około 5000 lat temu. Był to początkowo kalendarz księżycowy, oparty na cyklicznej zmianie faz księżyca (czyli obserwacji kształtu Księżyca na niebie), a w okresie późniejszym księżycowo-słoneczny. Rok księżycowy liczył 354 dni i dzielił się na 12 miesięcy po 29 lub 30 dni. Tymczasem jedno okrążenie Ziemi wokół Słońca (rok słoneczny) trwa około 11 dni dłużej. Dlatego później dodawano trzynasty miesiąc wyrównujący tę różnicę. Początkowo doraźnie, potem cyklicznie z latami przestępnymi.
Rzymianie początkowo posługiwali się kalendarzem opartym na zjawiskach zachodzących w świecie zwierząt i roślin. Rok składał się z dziesięciu miesięcy różnej długości, a pierwszym miesiącem roku był marzec. Kalendarz księżycowy został wprowadzony w około 700 r. p.n.e. Już od V w. p.n.e. starano się skorygować rok księżycowy z rokiem słonecznym, lecz były to działania doraźne i panowało duże zamieszanie. Dopiero w 46 r. p.n.e. Juliusz Cezar zreformował kalendarz. Rok liczył 365 dni, a co 4 lata dodawano jeden dzień, gdyż jako długość roku przyjęto 365 i 1/4 dnia. Latami przestępnymi były lata, które dzieliły się przez 4. Dodatkowy dzień przypadał na 29 lutego. Ponieważ kalendarz juliański jest o ponad 11 minut dłuższy od roku słonecznego, więc po 129 latach różnica wynosi jeden dzień. W roku 1582 różnica ta wynosiła 10 dni. W tym też roku został wprowadzony kalendarz zreformowany, który opracowała komisja astronomów, powołana przez papieża Grzegorza XIII. Po 4 października nastąpił bezpośrednio 15 października. Ten kalendarz nazywamy gregoriańskim, obowiązuje do dzisiaj. Rok gregoriański jest dłuższy od roku słonecznego o 26 sekund, co spowoduje różnicę jednego dnia dopiero po 3223 latach (w roku 4906).
Kalendarz wieloletni
Aby ustalić, jakim dniem tygodnia był lub będzie wybrany dzień z przedziału lat 1953 – 2064, należy do liczby przypisanej miesiącowi w danym roku dodać dzień miesiąca i odszukać sumę w tabeli „dni tygodnia”.
Przykład 15 luty 2005.
Lutemu 2005 roku przypisana jest liczba 2; 2 + 15 = 17 – a więc 15 lutego 2005 roku był to wtorek.
